Samen innoveren voor circulariteit

Nieuwe, circulaire businessmodellen zijn nodig om grondstoffen te behouden, milieudruk te verlagen en toegankelijkheid van functies te vergroten. Maar hoe kun je als organisatie en keten hier gezamenlijk mee aan de slag?

Een circulair businessmodel gaat over ‘hoe een organisatie waarde creëert, levert en vastlegt, gericht op het zo lang mogelijk behouden van de economische waarde van materiaalstromen, de impact op het milieu te verminderen en superieure klantwaarde te leveren’. Circulaire businessmodellen gaan verder dan enkel het sluiten van materiaalstromen, ze richten zich ook op het vertragen, vernauwen, en het terugwinnen van materiaalstromen.

Ontwikkeling circulair businessmodel doe je niet alleen

Het innoveren van nieuwe circulaire businessmodellen, of het circulair maken van je huidige businessmodel, behoeft niet alleen veranderingen binnen een enkel bedrijf, maar ontwikkelen zich in samenhang met veranderingen in de waardeketen. De ontwikkeling van een circulair businessmodel kun je als bedrijf dus niet alleen, je bent tenslotte afhankelijk van directe leveranciers, afnemers en wetgeving. Tegelijkertijd zorgt circulariteit ervoor dat ook partijen verderop in de keten nodig zijn, zoals materiaalleveranciers, inzamelaars en verwerkers. Daar nog bovenop kunnen partijen uit andere sectoren circulariteit mogelijk maken, bijvoorbeeld door nieuwe technologieën of toepassingen. En wat dacht je van maatschappelijke organisaties en beleidsmakers? Deze partijen spelen een rol in de legitimiteit van de ketenactiviteiten.

Duizelt het je al?

Het mag duidelijk zijn dat dit circulaire speelveld een enorme complexiteit met zich meebrengt. Niet alleen in het ontwikkelen van een circulair businessmodel dat voor iedereen werkt, maar ook in het aftasten van elkaars organisatiegrenzen en het samenwerken met partijen waar bedrijven voorheen niet direct mee te maken hadden.

Wie ben je als organisatie in een circulaire economie?

De afgelopen maanden is er door onderzoekers gewerkt aan een tool die bedrijven kunnen gebruiken om samenwerkingen voor een circulair businessmodel te begeleiden: de boundary tool voor multi-stakeholder circulaire businessmodel innovatie. Hiervoor is gekeken naar veranderingen in de ‘organisatiegrenzen’, oftewel ‘organizational boundaries’. Waar leg je als organisatie je boundaries (grenzen) ten opzichte van je partners? Hiermee wordt bedoelt waar je je als organisatie wél verantwoordelijk voor voelt, en waar je anderen voor nodig hebt.

Organisatiegrenzen worden onderscheiden op de activiteiten van de organisaties (bijvoorbeeld: producenten dienen te werken met nieuwe grondstoffen of het terughalen van verpakkingen); vaardigheden (bijvoorbeeld: recyclers dienen te experimenteren met nieuwe verwerkingsmethoden); rollen (bijvoorbeeld: het zijn van ketenregisseur of serviceprovider naast producent), en soms zelfs een aangepaste identiteit door het integreren van een sociaal doel in de missie en visie van de organisatie (zie figuur 1). Met andere woorden, wie ben je als organisatie in een circulaire economie? Deze organisatiegrenzen beïnvloeden elkaar binnen je organisatie (de identiteit van je organisatie geeft richting aan de activiteiten die je organisatie doet en vice versa) en tussen organisaties (hoe stem je activiteiten, materiaalgebruik en eigenaarschap tussen elkaar af?).

Het vinden van een juiste afstemming van organisatiegrenzen is een zoekproces, welke voor de ene partij gemakkelijker te realiseren is dan voor de ander. Het creëren van een ‘coalition of the willing’ (samenwerking tussen partijen die willen helpen) vergt daarom een proces van verkennen, onderhandelen, en implementeren van organisatieveranderingen van en met meerdere partijen tegelijk.

Om deze reden heeft de boundary tool (figuur 2) een cirkelontwerp: het laat zien dat partijen van elkaar afhankelijk zijn, maar ook elk een heel eigen invulling aan de circulaire ambitie kunnen geven. Je doorloopt de tool in de volgende stappen:

1. het formuleren van een gezamenlijke duurzaamheidsambitie
2. het in kaart brengen en onderhandelen van de veranderende organisatiegrenzen in de waardeketen
3. het verkennen van kansen en knelpunten voor het meekrijgen van stakeholders
4. het definiëren van eerste interventies als basis voor het smeden van samenwerkingscoalities
5. het maken van een samenwerkingspitch

Welke afstemmingsmogelijkheden zijn er in het stakeholder netwerk?

Het toepassen van de tool helpt om een beeld te krijgen van afstemmingsmogelijkheden in het stakeholder netwerk. Hoe kunnen de verschillende partijen aan elkaar ‘geregen’ worden rondom een circulaire ambitie, en wie doet dan wat? Hoe liggen de belangen, posities en vaardigheden die hiervoor gemobiliseerd kunnen worden? Het resultaat is een gezamenlijke ‘stip op de horizon’: een beeld van het bedrijf, haar eigen (toekomstige) organisatiegrenzen in samenhang met haar (toekomstige) stakeholder netwerk, met specifieke aandacht voor kansen, spanningsvelden en eerste interventies voor het aangaan van ketensamenwerking. Deze informatie kan vervolgens weer gebruikt worden om het circulaire business model gezamenlijk verder te ontwikkelen.

Benieuwd naar de toepassing van de tool?

Volgende maand beschrijven we hoe de tool is toegepast op het vraagstuk van circulair textiel, samen met Arveco, Innoboost, Gaia Circulair, Texet Benelux, Het Subsidiehuis, Nijsen/Granico, TreeMobility en Fontys studenten van de hybride leeromgeving Textiel.

De tool is inmiddels wetenschappelijk gepubliceerd. Lees de volledige publicatie: A Boundary Tool for Multi-stakeholder Sustainable Business Model Innovation.

Wil je de tool toepassen in je onderzoek, innovatie of onderwijs?

Neem dan contact op met het Fontys Expertisecentrum Circulaire Transitie via fect@fontys.nl

Dit artikel is een bijdrage door Myrthe Velter, onderzoeker circulaire businessmodel innovatie bij het Fontys Expertisecentrum Circulaire Transitie (FECT).